Arjan Meesterburrie

Parlementsvoorzitter Juan Guaidó heeft zich uitgeroepen tot president van Venezuela. Hij deed dat op de dag dat honderdduizenden Venezolanen na anderhalf jaar weer de straat op durfden om te protesteren tegen het regime van de zittende socialistische president Nicolás Maduro. De meeste Zuid-Amerikaanse landen, de VS en Canada hebben de 35-jarige Guaidó vrijwel onmiddellijk erkend als interim-president.

Venezuela verkeert onder Nicolás Maduro in een almaar uitzichtlozer wordende crisis. Er is een groot gebrek aan voedsel en medicijnen en het land kampt met een omgekende hyperinflatie. Zeker 3 miljoen Venezolanen zijn al op de vlucht geslagen naar buurlanden.

Hoewel de oppositie in Venezuela sinds december 2015 een ruime meerderheid in het parlement heeft, wist Maduro tot nu toe zijn macht vast te houden. Hij liet het hooggerechtshof het parlement bijna twee jaar geleden simpelweg aan de kant schuiven. Op 10 januari werd hij beëdigd voor een tweede termijn, maar aangezien de presidentsverkiezingen verre van eerlijk zijn verlopen, wordt zijn presidentschap door velen in binnen- en buitenland als illegaal bestempeld.

De nog erg jonge Juan Guaidó greep op de historische datum 23 januari zijn kans een greep te doen naar de macht. Op ’23 de enero’ 1958 werd een coup gepleegd tegen toenmalig dictator Marcos Pérez Jiménez en daarmee werd de terugkeer naar de democratie ingezet. Dat wil Guaidó nu ook als interim-president. Hij verklaarde toen hij zichzelf ten overstaan van tienduizenden dolenthousiaste Venezuela tot president uitriep een overgangsregering te willen leiden in aanloop naar vrije en eerlijke verkiezingen.

In een interview met NRC-collega Nina Jurna benadrukte hij woensdagochtend al dat de grondwet hem als parlementsvoorzitter het recht geeft zich uit te roepen tot interim-president aangezien Maduro niet legitiem is gekozen. Maar Guaidó gaf aan dan wel ruim draagvlak te willen hebben:

“Ik heb aangegeven dat ik het alleen wil doen als de bevolking en het parlement achter me staan. En ik hoop van harte dat het leger zich losmaakt van Maduro en inziet dat het nu de kant van de bevolking moet kiezen.”

Maar echte macht heeft hij voorlopig niet, want direct na zijn toespraak dook Guaidó onder om te voorkomen dat hij net als vele eerdere oppositieleiders in de gevangenis wordt gegooid. Voor zijn benoeming als nieuwe voorzitter van het parlement drie weken geleden was Juan Guaidó nog een grote onbekende.

Steun van de VS en vrijwel de hele regio

De Amerikaanse vicepresident Mike Pence had de Venezolaanse oppositie aan de vooravond van de historische protestdag al een hart onder de riem gestoken door te stellen dat de VS de demonstranten steunt en zal blijven steunen tot de democratie hersteld is.

As the good people of Venezuela make your voices heard tomorrow, on behalf of the American people, we say: estamos con ustedes. We are with you. We stand with you, and we will stay with you until Democracy is restored and you reclaim your birthright of Libertad. pic.twitter.com/ThzIAqBoRn

— Vice President Mike Pence (@VP) 22 januari 2019

President Trump erkende het interim-presidentschap van Guaidó dan ook al vrijwel direct nadat hij zichzelf als tijdelijk leider van Venezuela had uitgeroepen.

Dat was koren op de molen voor zittend president Nicolás Maduro die geenszins van plan is af te treden en zijn aanhang tijdens een tegendemonstratie liet weten de banden met de door de socialisten toch al zo gehate Verenigde Staten te verbreken en dat alle Amerikaanse diplomaten binnen 72 uur het land moeten verlaten. Hij sprak van een staatsgreep van de oppositie.

Naast de VS hebben ook Canada en de meeste landen in de regio Juan Guaidó erkend als interim-president. Vooralsnog blijven alleen Bolivia en Cuba president Maduro openlijk steunen.

De Europese Unie roept bij monde van buitenlandchef Federica Mogherini in een enigszins wollige verklaring op tot “vrije en geloofwaardige” verkiezingen en zegt het parlement dat Juan Guaidó leidt te steunen, maar spreekt zich niet expliciet uit over zijn claim op het presidentschap.

Maduro krijgt voorlopig steun leger

Nicolás Maduro volgde in 2013 de zeker bij armen geliefde Hugo Chávez op na een nipte en omstreden verkiezingswinst, maar bleek al snel totaal incompetent. De dalende olieprijzen waren funest voor het vrijwel geheel van olieproductie afhankelijke land, maar de voormalig buschauffeur bleek op geen enkele manier in staat de crisis aan te pakken. Met steun van het leger, de in de zak van de regering zittende rechterlijke macht en intimidatie van de oppositie kon hij aan de macht blijven en gleed Venezuela af naar een dictatuur.

Het leger blijft Maduro vooralsnog steunen. In een verklaring woensdagavond lokale tijd stelde de militaire leiding niet achter Guaidó te staan. De grote vraag is hoe lang dat zo blijft nu de bevolking in de hoofdstad Caracas en vele andere Venezolaanse steden zo massaal de straat op is gegaan en de internationale gemeenschap overduidelijk de kant van de oppositie heeft gekozen. Ook al kan de legertop zich goed verrijken onder het regime van Maduro en zorgt de regering er wel voor dat de gewone soldaten en hun families ook voldoende eten hebben. In zijn toespraak woensdagmiddag riep Maduro het leger op te helpen de eenheid en discipline in het land te bewaren.

Venezuela wacht samen met alle gevluchte landgenoten in het buitenland in spanning af hoe de regering gaat proberen aan de macht te blijven en bidt dat er nu geen nieuwe geweldsgolf uitbreekt, zoals rond de vorige protesten in 2017. Toen vielen zeker 125 doden en een veelvoud aan gewonden.

Ook in de afgelopen twee dagen zijn volgens de mensenrechtenorganisatie Observatorium voor Sociale Rechten al dertien doden gevallen bij rellen tegen Maduro.

Maar hoe het na deze historische 23 januari 2019 ook verder gaat, het zal nog jaren duren voordat de Venezolaanse economie weer enigszins is hersteld en het weer leefbaar wordt in het olierijke land op 30 kilometer van de Nederlandse Antillen waar premier Mark Rutte van zondag t/m dinsdag nog op bezoek was.